PATAK KAYUN THUQHUR LAQ’U
Reyna Condori Valencia (2013)
Patak kayun jhimmy laq’ux k’isimirin uta jak’apanw jakäna. Thuqhuñax jupan munat lurawipanwa. Phuyur uñtat wali q’apha kayunakanïnwa. Kisimiran utap patxaruw mistuñ wal munirïna. Ukhamarak takinuqañ qalltañs wal munirïna.
Ukatx jhimmy laq’ux akham jayllïna. Taqit sipans wali j’cha yatintat thuqhurix akankxiwa! Jupan kayunakap k’isimir uta patxan takisir ist’añax jan ist’kañänwa. K’isimiranakax wali mulljataw kuns kamachi uk uñjir mistupxäna. Patak kayun laq’ux jaylliskakïnwa : taqit sipans jach’a yatintat thuqhurix akankxiwa!
Jimmyw mayampi! sasaw p’iqinchir k’isimiarax säna.
Janiw irnaqañs, ikiñs atkapktti!
Janit yaqha tuqur thuqhur sarkasma!
P’iqinchir k’isimirax arkirinakaparux Jimmir yaqha tuqur irparpayapxañapatakiwx säna.
Janiw p’iqinchir k’isimira! Niyaw sarxa! Sasaw Jimmyx säna. Jupax Topon utaparuw jak’achasïna. Jhimmyx topon uta thiyapaar sarasaw mayamp thuqhuñ qalltäna.
Jupax jaylliwipampix sarantaskakïnwa: Taqitsipans wali jach’a yatintat thuqhurix akankxiwa!
Ukhamax tata topox wali thithitaw mistunïna, ukat akham säna. Jimmy, nayax jukhutwa ukampirus janiw uqaraktti! Janit yaqaha tuqur thuqhur sarasma? Sasaw satäna.
Jimmyx juk’a llakitänwa kunatix jupax taqi tuqun ch’axmïna. Ukhamarusti, Jimmy laq’ux yänakap apthapisisaw uka chaqat yaqha tuqur sarxäna. Jupax sarantaskakïnwa, sarantaskakïnwa, wali qaritäxasax samart’añas wakisirjamaxänwa. Jupax mä quqa kayuwjaruw ikjxatäna. Wat’jtatän ukapachax mä walja panqaranakan chaqanxänwa.
Akawjax utajaniwa sasaw Jimmy laq’ux säna.
Jimmyx wali kusisitaw jikxatasïna. Ukhamarusti jupax janiw jach’a cuervo jupa patxankataps amuyaskänti.
Jimmyx kusisitapat thuqhuñ qalltasax cuervo jamach’iruw ch’axmïna. Ukatx jach’a cuervox jimmyr thuqhur uñjasax p’iqip aynachar alt’äna.
T’aqhi Jimmy!
Cuervo jamach’ix jank’akiw juparux jalxatäna, chhuruñap aysatatasaw patak kayun laq’urux achxarüna.
Patak kayun laq’ux akham sasaw arnaqasïna: Yanapt’apxita, yanapt’apxita!
Mä jamach’ katurix ukatuqinakan sarnaqkasax cuervo jamach’ir tuyur uñtäna. Jupax janiw Cuervo jamach’ munkänti, kunatix jupax cuervo jamach’ix jan wali yatiyiritapw amuyäna. Ukhamaxa jupax fusilapamp mä kut ch’usatuqiruw cuervor mulljañatak qhuxtayäna. Cuervo jamach’ix Jimmyrux antutjänwa. Patak kayun laq’ux jaquqtasax wali ch’amampiw usuchjasïna.
Uka luräwix laq’utakix mä wanichjawïnwa. Jupax taqikun yâpar lurañw yatiqäna. Ukampirus kawkin thuqhuñs sum uñjasirixänwa. Jupax mä suma chaqa thuqhuñatakix thaqhasïna. Janiw khithirus ch’axmxänti juparus janirakiw khithis ch’axmxarakïnti.
Ukhamaw patak kayun laq’ux taqinins yäqatañ qalltäna.
EL CIEMPIÉS BAILARÍN
MORENO, Marisa (2008): “El ciempiés bailarín”, Lenguaje 3 de primaria. El Alto-Bolivia, Edic. Editorial Don Bosco (Edb). Págs. 133,134 y 135.
Jimmy el ciempiés vivía cerca de un hormiguero. Su gran aficción era bailar. Tenía unas patitas agiles como las plumas. Le encantaba subirse encima del hormiguero y empezar a taconear.
Jimmy cantaba: ¡Ya está aquí, el mejor, el más grande bailador!
Era muy molesto oír tantos pies, retumbando y retumbando sobre el techo del hormiguero. Las hormigas asustadas salían para ver lo que ocurría.
El ciempiés seguía cantando: ¡Ya está aquí, el mejor, el más grande bailador!
¡Otra vez Jimmy!, decía la hormiga jefe.
¡No podemos trabajar ni dormir!
¡No puedes irte a otro sitio a bailar!
La hormiga jefe ordeno a su tropa de hormigas que llevaran a Jimmy a otro lugar.
¡No, hormiga jefe! ¡Ya me voy! Dijo Jimmy. Este se acerco a la casa del señor topo; se puso al lado de la topera y vuelta a taconear.
Seguía con su canción: ¡Ya está aquí, el mejor, el más grande bailador!
El señor topo enfadado, salió y le dijo: ¡Jimmy, estoy ciego, pero no sordo! ¿No puedes ir a otro sitio a bailar?
Jimmy estaba un poco triste, porque en todas partes molestaba. Cogió sus maletas y se marcho de allí. Empezó a caminar y caminar, hasta que estaba tan cansado que no tuvo más remedio que descansar. Se quedo dormido bajo un árbol. Cuando despertó al día siguiente, estaba en un campo lleno de flores.
¡Este será mi nuevo hogar!, dijo el ciempiés.
Tanto se entusiasmo Jimmy, que no se dio cuenta que un gran cuervo estaba justo encima de él, en el árbol.
Jimmy se puso a taconear con tanta alegría que llamo la atención de cuervo. Este inclino el cuello y vio a Jimmy taconeando.
¡Pobre Jimmy!
El pájaro se lanzo sobre él con gran rapidez. Abrió su bocaza y cogió al ciempiés.
El ciempiés gritaba: ¡Socarro, socorro!
Un cazador, que andaba por allí, observo al cuervo volando.
No le gustaban mucho los cuervos, pues él creía que le dan mala suerte.
Hizo un disparo al aire para asustarlo. El cuervo soltó al ciempiés. Al caer, el ciempiés se dio un gran batacazo.
Esto le sirvió de lección. Aprendió a ser más responsable y fijarse bien donde se ponía a bailar. Busco un lugar seguro y allí danzaba y bailaba. No molestaba a nadie ni a él le molestaban.
Así fue como el ciempiés empezó a ser respetado por todos.